بیماری اخلاقی، نفاق، درد همیشگی انسان‏ها و ملت‏ها بوده است و منافق خاری خلیده در جان گروه‏ها و اجتماعات بشری. زشتی این بیماری و اثرهای زیانبارش در جوامع بشری و بیش از آن در روان و جان مبتلای به آن، منشأ نکوهش آن در قرآن و سیره معصومان‏علیه السلام شده است.
پرداختن به نفاق و منافقان در دوازده سوره قرآنی 1 ، افزون بر سوره ویژه آنان ، می‏تواند خطر این خوی زشت انسانی را به ما بنمایاند ؛ به‏خصوص اگر شیوه اجمال‏گویی و رازگویی قرآن را در نظر آوریم. هم از این رو مذمت‏ها و هشدارهای معلم قرآن (پیامبر) و مؤول آن (امام علی) در این‏باره، افزون‏تر از بسیاری عیب‏های اخلاقی است. این هشدارها هم متوجه خود منافقان و انسان‏هایی است که در معرض ابتلای به آنند و هم خطاب به جامعه‏ای که وجود چنین منافقانی آن را آزار می‏دهد، و گاه از آن غافل است .
امام علی‏علیه السلام نفاق را ننگ خصلت‏هاخوانده است 2 ؛ یعنی هر خصلت زیبایی بر اثر اتصاف به آن به زشتی می‏گراید، و اگر مانند صداقت و خوشرویی باشد، نابود می‏گردد. چه، خوشرویی دورو و صداقت دروغین، معنایی نداشته ننگ اخلاقی محسوب می‏شود . امام علی در نکوهش نفاق به این بسنده نکرده، می‏فرماید : شر الأخلاق الکذب والنفاق (3) ؛ «بدترین خوی‏ها ، دروغگویی و دورویی است .» آن امام گرامی، دورویی و ظاهرسازی را برای انسان بسیار زشت می‏داند (4) و فرمان به اجتناب از آن می‏دهد: تجنبوا البخل والنفاق فهما من أذم الأخلاق (5) ؛ «از بخل و نفاق دوری کنید که آن دو از نکوهیده‏ترین خوی‏هایند .»
نفاق‏پیشگی را مبغوض خداوند می‏داند و می‏آگاهاند: واعلموا أن الله ـ عزوجل ـ یبغض من عباده التلون (6) ؛ «بدانید که خدای ـ عز و جل ـ از چندرنگی بندگانش نفرت دارد .»